Recenzja: „Czy jesteśmy razem? Katolicyzm okiem protestanta” R. C. Sproula

Na rynku polskim mamy niewiele solidnych opracowań, które wyjaśniają, co łączy, a co dzieli rzymskich katolików i protestantów. Do niedawna, pytany o rekomendacje dotyczące literatury na ten temat, byłem w stanie polecić jedynie Ewangelię według Rzymu Jamesa G. McCarthy’ego¹. Na szczęście jedna z ostatnich publikacji Wydawnictwa MW wydaje się być odpowiedzią na niezaspokojone potrzeby polskiego ewangelikalizmu. Mowa tu o pozycji pt. Czy jesteśmy razem? Katolicyzm okiem protestanta, napisanej przez prezbiteriańskiego kaznodzieję i teologa, R. C. Sproula². Kilka lat temu, kiedy postanowiłem poważnie zagłębić się w niuanse sporu katolickiego-protestanckiego, angielski oryginał okazał się być jednym z pierwszych źródeł, po które sięgnąłem, czego nigdy później nie żałowałem, dlatego tym bardziej ucieszył mnie fakt, że światło dzienne ujrzał polski przekład³. Czego możemy się zatem spodziewać, jeśli zdecydujemy się przeczytać książkę?

Tytułowe Czy jesteśmy razem? nie stanowi wyłącznie pytanie retorycznego – autor nie waha się udzielić na nie konkretnej odpowiedzi, już we wstępie wyraźnie dając znać czytelnikowi, jakie jest jego zapatrywanie na sprawę:

Cel tej książki jest prosty. Chcę spojrzeć na kilka znaczących aspektów nauczania rzymskokatolickiego i porównać je z nauczaniem protestanckim. Mam nadzieję pokazać – często przy użyciu słów papieskich czy wziętych z dekretów soborowych – że nie nastąpiła żadna zmiana w kwestii tego, w co wierzono i czego nauczano w Kościele rzymskokatolickim od czasów Reformacji. Oznacza to, że Reformacja nie jest zakończona i musimy nadal w sposób niewzruszony głosić biblijną Ewangelię.⁴

Zdaniem Sproula, stawką w międzywyznaniowej debacie jest nic innego jak właśnie Dobra Nowina o darmowym zbawieniu, dostępnym jedynie w Chrystusie, przez co nie wolno nam zignorować głębokich różnic pomiędzy rzymskim katolicyzmem a protestantyzmem, niezależnie od licznych podobieństw, które niewątpliwe charakteryzują oba nurty. Teza nie zostaje jednak pozostawiona bez uzasadnienia, gdyż w kolejnych 6 rozdziałach starannej analizie porównawczej poddane są takie zagadnienia jak Pismo Święte, usprawiedliwienie, Kościół, sakramenty, papiestwo i Maryja. Każdy rozdział kończy się zestawieniem oficjalnych deklaracji katolickich i protestanckich⁵. W przypadku pierwszych materiał zaczerpnięty jest zwykle z Katechizmu Kościoła Katolickiego lub z dokumentów Soborów Powszechnych, natomiast w przypadku drugich źródłem jest Westminsterskie wyznanie wiary z 1646 r., co nie tylko nie powinno dziwić ze względu na tożsamość denominacyjną autora, ale okazuje się być trafnym wyborem z uwagi na ścisłość i reprezentatywność konfesji.

Jedną z głównych zalet stylu pisarskiego autora jest zdolność wyrażania wyjątkowo trudnych i zawiłych konceptów w stosunkowo prostych i jasnych słowach. Nawet kiedy decyduje się wprowadzić do tekstu specjalistyczne czy obcojęzyczne pojęcia, prędko podejmuje się ich wytłumaczenia, nie zostawiając w tyle odbiorcy pozbawionego fachowej wiedzy teologicznej. O ile kilka lat temu nie zrozumiałbym potrzeby stosowanych przez Sproula zabiegów, dziś dostrzegam w nich wielką wartość – dzięki jego wykładowi z pozoru niepotrzebnej, a przy tym złożonej terminologii, uzyskałem niezbędne narzędzia, które pomogły mi w systematyzowaniu nowych informacji. Uwierz mi, jeśli kiedyś zechcesz zająć się na poważnie debatą na linii katolicyzm-protestantyzm, umiejętność rozróżnienia między meritum de condigno a meritum de congruo, a także między latrią a dulią może okazać się dla Ciebie niezbędna⁶! Co więcej, na zaledwie 207 stronach z dość szerokimi marginesami i sporą interlinią, autor zaznajamia czytelnika nie tylko ze współczesną nauką katolicką i protestancką, ale również z procesem rozwoju doktrynalnego, poprzedzającym obecny stan rzeczy, a obejmującym zwłaszcza ostatnie kilka wieków. Właśnie dzięki naciskowi na kontekst historyczny publikacja może stanowić adekwatne uzupełnienie wspomnianej już książki McCarthy’ego, skupionej niemal wyłącznie na zagadnieniach biblijnych. Warto dodać, że Sproul – mimo że stoi na określonym stanowisku – wielokrotnie daje odczuć, iż podstawą dla jego opinii nie stanowią osobiste uprzedzenia, lecz materiał dowodowy. Chociaż jego celem jest klarowne zarysowanie granic na płaszczyźnie teologicznej, w jego mniemaniu nic nie stoi na przeszkodzie, aby współpraca katolicko-protestancka przebiegała pomyślnie na gruncie społecznym, moralnym i osobistym⁷.

Chociaż wartość książki jest w zasadzie nie do przecenienia, należy zaznaczyć, że nie mówimy tu o pozycji wyczerpującej ten jakże rozległy temat. Nie taka zresztą jest jej funkcja. Praca stanowi fantastyczne wprowadzenie o charakterze porównawczym, jednak odpowiedzi na niektóre pytania będziemy musieli szukać w innych miejscach, niekiedy w cytowanych tekstach źródłowych, innym razem w dodatkowych opracowaniach, które – miejmy nadzieję – zaczną pojawiać się w Polsce coraz częściej. Warto przytoczyć tu słowa zachęty, którą R. C. Sproul zawarł w zakończeniu:

Zachęcam cię do sięgnięcia głębiej we własnych badaniach nad tym tematem, by zyskać więcej informacji i móc zabierać głos w tych kwestiach. Stawka jest wysoka – a wykształceni członkowie Kościoła są bardzo potrzebni.⁸

Niektóre z poruszonych kwestii domagają się doprecyzowania – choćby definicja kanonu Pisma jako omylnego zbioru nieomylnych ksiąg wymagałaby komentarza, który uwzględniałby nie tylko historyczny, ale i teologiczny aspekt kanonu⁹. Nakreślenie kontekstu w postaci działania Ducha Świętego, opatrznościowo czuwającego nad procesem rozpoznania kanonu przez Kościół oraz wyłożenie różnicy pomiędzy nieomylnością i omylnością a bezbłędnością i błędnością to działania, które mogłyby pomóc zrozumieć, że w gruncie rzeczy definicja nie jest w istocie tak kontrowersyjna, na jaką wygląda.

Czy jesteśmy razem? to publikacja, po którą nie można nie sięgnąć, będąc świadomym swojej wiary protestantem. W związku z tym pozostaje mi wyrazić wdzięczność względem Wydawnictwa MW, które okazało się gotowe nam to umożliwić, nie zapominając o świetnej jakości tłumaczeniu i gustownej okładce. Poza stroną internetową Wydawnictwa, książka dostępna jest w także w niektórych biblioteczkach i księgarniach zborowych. Bądźcie jednak uważni, gdy będziecie jej szukać – z dobrych źródeł wiem, że tytuł Czy jesteśmy razem? ląduje czasem w dziale… Małżeństwo i rodzina. Niefortunne, ale zrozumiałe, prawda?

Recenzowana książka: R. C. Sproul, Czy jesteśmy razem? Katolicyzm okiem protestanta, Kraków 2020.

1. James G. McCarthy, Ewangelia według Rzymu. Porównanie katolickiej Tradycji i Słowa Bożego, Warszawa 2010.
2. R. C. Sproul, Czy jesteśmy razem? Katolicyzm okiem protestanta, Kraków 2020.
3. Tenże, Are We Together? A Protestant Analyzes Roman Catholicism, Sanford 2012.
4. Tenże, Czy jesteśmy razem…, s. 35.
5. Tamże, s. 60-64, 95-98, 119-122, 145-150, 172-173, 198-202.
6. Tamże, s. 75, 195-196.
7. Tamże, s. 26, 205-206.
8. Tamże, s. 206.
9. Tamże, s. 55.