Jak czytać Biblię #3: Tło historyczno-kulturowe
Chociaż przesłanie Pisma Świętego jest ponadczasowe, to jednak poszczególne jego księgi powstały w konkretnym miejscu i czasie. Zarówno ich autorzy, jak i pierwotni odbiorcy żyli w świecie, który różnił się znacznie od naszego. Żeby dobrze zrozumieć Biblię, musimy więc poznać rzeczywistość, w jakiej powstała. Im więcej będziemy wiedzieli o geografii starożytnego Izraela, kalendarzu żydowskim, zwyczajach dotyczących małżeństwa, ówczesnym pasterstwie i uprawie roli, tym łatwiej będzie nam zrozumieć kontekst poszczególnych fragmentów Pisma Świętego. Pozwólcie, że zilustruję to kilkoma przykładami.
W Ewangelii Łukasza 5:1-11 czytamy o tym jak Pan Jezus nakazuje Szymonowi Piotrowi oraz jego współtowarzyszom popłynąć na głębię i zarzucić sieci. Apostoł początkowo protestuje, ale ostatecznie posłusznie wykonuje jego polecenie, co kończy się spektakularnym połowem. Już sam fakt, że Jezus – wędrowny rabin – mówi rybakom, jak mają łowić ryby, jest zastanawiający. Jednak znajomość kontekstu historycznego może jeszcze wyostrzyć konflikt narracyjny w tej historii. Po pierwsze to noc była porą, kiedy łatwiej było o dobry połów na Jeziorze Galilejskim1. Rybacy na ogół pracowali nocą, a rano sprzedawali złowione ryby. Po drugie sieci, o których mowa jest w tej historii, to długie sieci używane podczas nocnych połowów. Za dnia łowiło się ryby na płyciźnie używając do tego innych narzędzi2. Pan Jezus nie tylko nakazuje rybakom zmęczonym całonocną bezowocną pracą wypłynąć raz jeszcze, ale wybiera zły czas (poranek), złe miejsce (głębinę) i złą metodę (sieć do nocnych połowów). Kiedy weźmiemy to pod uwagę, pozytywny obrót wydarzeń zdumiewa jeszcze bardziej.
Znajomość topografii miejsc opisanych w Piśmie Świętym może nam z kolei pomóc lepiej uzmysłowić sobie, o czym traktują poszczególne fragmenty. Przykładem takiego tekstu był dla mnie Psalm 125, który ożył w moich oczach, kiedy odwiedziłem Jerozolimę.
Jak Jeruzalem otaczają góry, Tak Pan otacza lud swój teraz i na wieki. (Ps 125:2 BW)
Dzisiejsza Jerozolima obejmuje zarówno Wzgórze Zachodnie i Wschodnie, jak i Świątynne. Jednak Jerozolima z czasów króla Dawida obejmowała tylko najniższe wąskie Wschodnie Wzgórze. Chociaż wyższe wzgórza miałyby większe walory obronne dla miasta, to to wzgórze miało nad nimi zasadniczą przewagę – łatwy dostęp do wody u jego podnóża. Człowiek stojący na szczycie miasta Dawida widział masywy okolicznych wzgórz przewyższające miejsce, w którym się znajdował. Ten obraz przywołuje autor psalmu, porównując okoliczne wzgórza do murów dookoła miasta. Są one dla niego obrazem tego, jak Bóg otacza ochroną swój lud.
Również znajomość starożytnej literatury pozwala lepiej zrozumieć Pismo Święte. Może nam ona między innymi pomóc zrozumieć gatunki literackie oraz figury retoryczne, którymi posługują się autorzy ksiąg biblijnych. Na przykład znajomość żydowskiej literatury międzytestamentalnej pozwala nam lepiej zrozumieć List Judy. Odwołuje się on do kilku tekstów biblijnych i apokryficznych, które pokazują, jak Bóg osądzał nieprawych w przeszłości. Juda odnosi te teksty do współczesnych sobie fałszywych nauczycieli i zapowiada, że Bóg osądzi ich podobnie jak ludzi z przeszłości. W podobny sposób biblijne teksty odczytują i odnoszą do czasów ostatecznych znalezione w Qumran peszarim. Ponadto w literaturze międzytestamentalnej możemy znaleźć przykłady list występków, które są bardzo podobne do tej przytoczonej w Jud 5-7. Przykładem takiej listy może być Testament Neftalego 3:4-5 lub Księga Syracha 16:7-10:
Nie przepuścił [Pan] dawnym olbrzymom, którzy się zbuntowali ufni w swą siłę. Nie darował współmieszkańcom Lota, których zatracił z powodu ich pychy. Nie miał miłosierdzia nad narodem zatracenia, co został zgładzony z powodu swych grzechów. Podobnie postąpił z sześciuset tysiącami pieszych, którzy zebrali się w twardości swego serca. (Syr 16:7-10 BT)
Znajomość historii starożytnej, geografii biblijnej oraz literatury międzytestamentalnej pomaga nam zrozumieć świat autorów i pierwotnych odbiorców Biblii. Dlatego warto czytać książki o historii i archeologii, literaturę starożytną oraz atlasy biblijne. Bardzo pomocne są też komentarze historyczno-kulturowe, które dostarczają nam najważniejszych informacji na temat tła poszczególnych fragmentów biblijnych. Po polsku ukazało się na przykład bardzo dobre opracowanie Nowego Testamentu autorstwa Craiga Kenera oraz Starego Testamentu autorstwa Johna Waltona, Victora Matthewsa i Marka Chavalasa. Po angielsku wiele Biblii z notatkami (np. ESV Study Bible) zawiera podstawowe informacje dotyczące tła historyczno-kulturowego.
