Po co Kościołowi wyznanie wiary?
Jedną ze szczególnych cech Kościołów reformacji jest ich konfesyjny charakter, czyli posiadanie spisanych wyznań wiary. Przedstawiają one podstawowe przekonania chrześcijańskie i pokazują co według konkretnego Kościoła jest prawdą. Stąd w Kościołach reformowanych starsi i pastorzy zobowiązują się nauczać zgodnie z wyznaniami wiary, wierni są natomiast zachęcani do ich poznawania. Często jednak – zwłaszcza w dzisiejszym pluralistycznym świecie – ta praktyka budzi pewne pytania: Czy posiadanie wyznania wiary jest zgodne z Pismem Świętym? Dlaczego nie możemy po prostu nauczać tego, co mówi Biblia? Czy powinniśmy wyznawać wiarę zgodnie z tekstami omylnych wszak ludzi? Czy to jest w ogóle zgodne z zasadą sola Scriptura? Jestem głęboko przekonany, że wyznania wiary są w Kościele potrzebne. W tym artykule spróbuję przybliżyć nieco reformowane stanowisko w tej kwestii.
Wyznania wiary zaczęły powstawać już we wczesnym Kościele
Kościół od początku stanął przed wyzwaniem nauczania wiernych prawd wiary. Ponieważ w starożytności niewielu ludzi umiało czytać, wiedzę przekazywano ustnie. Szybko wykształciła się praktyka uczenia katechumenów formuły zawierającej podstawy chrześcijaństwa, którą musieli następnie wyrecytować przed chrztem.
W czwartym i piątym wieku chrześcijaństwem wstrząsnęły burzliwe spory o naturę Chrystusa oraz Trójcę Świętą. Wszyscy uczestnicy tych dyskusji podpierali swoje argumenty Pismem Świętym. Odwołanie się do niego samego nie mogło zakończyć sporu, ponieważ każda ze stron deklarowała wierność jego nauce. Żeby odróżnić Kościół wierny ortodoksji od wyznawców fałszywej nauki trzeba było wyrazić ją w sposób precyzyjny i nie pozostawiający możliwości innej interpretacji. W ten sposób powstały starożytne wyznania wiary, takie jak Nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary oraz Chalcedońskie wyznanie wiary. Co ciekawe Nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary przypomina w swoim układzie formuły, których uczono pierwszych katechumenów. Powstanie tych symboli nie oznacza, iż wyznania wiary stały się niezależnym od Pisma Świętego źródłem prawdy objawionej. Były one raczej postrzegane jako podsumowanie treści zawartej w Biblii i jej właściwa interpretacja.
Protestantyzm od początku miał charakter konfesyjny
Posiadanie wyznania wiary cechowało też protestantyzm już od samego początku jego historii. W 1530 roku na sejmie Rzeszy w Augsburgu książęta opowiadający się za reformacją przedłożyli cesarzowi i zgromadzonym dokument, w którym wyjaśnili jak rozumieją wiarę chrześcijańską. Przeszedł on do historii jako Wyznanie augsburskie lub po łacinie Confessio augustana. Do dziś jest podstawą wiary wszystkich Kościołów luterańskich.
W tradycji reformowanej również wcześnie zaczęto spisywać podstawy wiary chrześcijańskiej. W 1536 r. powstało wyznanie wiary Kościoła w Genewie. W tym samym roku Bucer i Bullinger napisali Pierwszą konfesję helwecką. W 1566 roku opublikowano Drugą konfesję helwecką jako oficjalne wyznanie wiary kantonów Szwajcarii.
Poza dokumentami oficjalnie stwierdzającymi, w co kościół wierzy, powstawały też teksty przeznaczone przede wszystkim do nauczania wiernych. Począwszy od Małego katechizmu Lutra (1529) miały one najczęściej formę pytań i odpowiedzi. Do najbardziej znanych dzieł tego typu w tradycji reformowanej należą: Katechizm heidelberski (1563) oraz Mniejszy i Większy katechizm westminsterski (1647).
Funkcja wyznania wiary we współczesnym Kościele
Czy jednak wyznania wiary nie są dziś niepotrzebne? Czy nie stanowią jedynie pewnej spuścizny po przeszłości? Przede wszystkim warto zdać sobie sprawę z tego, że każdy posiada jakieś wyznanie wiary. Nawet ludzie mówiący: Nie mam credo, tylko Biblię, wyrażają w ten sposób swoiste credo, którym jest to właśnie zdanie. Każdy wierzący i każda wspólnota przyjmuje jakąś interpretację Pisma Świętego. Niestety dziś wielu ewangelikalnych chrześcijan unika przyznania tego faktu, utrzymując, iż głoszą tylko to, co mówi Biblia. Takie postawienie sprawy nie prowadzi jednak do jedności, ale do chaosu. Wspólnoty roszczące sobie prawo do bycia “biblijnymi” nauczają bowiem różnych, często wzajemnie wykluczających się rzeczy. Samo odwołanie się do nauczania Pisma Świętego jest więc niedostateczne – należy wskazać także jego interpretację, którą przyjmujemy.
Podstawową funkcją wyznania wiary jest właśnie jasne określanie przekonań Kościoła. Szczególnie ważne jest to w dzisiejszych czasach, kiedy protestantyzm jest podzielony i kiedy głoszone są najróżniejsze poglądy w najdziwniejszych zestawieniach. Posiadanie wyznania wiary pozwala ogarnąć ten chaos, dzięki niemu zarówno ludzie należący do wspólnoty, jak i goście mogą się upewnić, czego ona naucza.
Drugim celem, który spełnia konfesja, jest zakreślanie ram ortodoksji. Podobnie jak w starożytności, również dziś w świecie chrześcijańskim jest wiele herezji (najczęściej zresztą o starożytnym rodowodzie – nihil novi sub sole!). Pismo Święte zawiera pełnię Bożego objawienia, ale musi być właściwie zinterpretowane. Dlatego również dziś potrzebujemy jednoznacznie wyrażonej wykładni, która zakreśli ramy ortodoksyjnej wspólnoty – tj. wspólnoty właściwie odczytującej Słowo Boże. Z tego powodu wyznania wiary dotyczą kwestii fundamentalnych, stanowiących samo sedno tego, czym jest chrześcijaństwo. Oczywiście nawet pośród tych zagadnień istnieje pewna hierarchia ważności. Trójca Święta wyrażona w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary jest czymś absolutnie koniecznym, żeby mówić o jakiejkolwiek wspólnocie wiary chrześcijańskiej. Są jednak też zagadnienia mniej ważne, co do których poszczególne wyznania mogą się różnić nie oskarżając się jednak wzajemnie o herezję. Na przykład luterańskie i reformowane wyznania wiary inaczej przedstawiają obecność Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej, ale jako reformowany chrześcijanin mogę bez żadnego problemu nazywać luteran moimi drogimi braćmi w Chrystusie.
Trzecią funkcją wyznania wiary jest nauczanie wiernych oraz przekazywanie prawd wiary kolejnym pokoleniom. Rolę tę pełnią w szczególności katechizmy, które zostały napisane w sposób ułatwiający ich zapamiętywanie. Zawierają one odpowiedzi na wiele pytań, które stawiają sobie młodzi wierzący oraz dzieci wzrastające w domach chrześcijańskich. Ich stosowanie pomaga w uporządkowanym wyjaśnianiu prawd biblijnych, z tego też względu w wielu wydaniach katechizmów protestanckich przy poszczególnych odpowiedziach znajdują się odnośniki do odpowiednich fragmentów z Pisma Świętego.
Wyznania wiary a sola Scriptura
Może jednak posiadanie wyznania wiary jest sprzeczne z zasadą sola Scriptura – tylko Pismo? W żadnym razie! Ta protestancka reguła mówi o tym, że jedynie Biblia jest w dzisiejszych czasach Bożym nieomylnym objawieniem. Jednak Boże Słowo musi zostać właściwie zrozumiane i taką interpretację przedstawiają wyznania wiary. Nie mają one autorytetu same w sobie, ale są prawdziwe, ponieważ przedstawiają treść prawdziwego Bożego objawienia. Reformowane wyznania wiary jasno wyrażają prawdę o nadrzędnej roli Pisma Świętego. Najczęściej taka deklaracja znajduje się już na samym początku tekstu. Westminsterskie wyznanie wiary stwierdza na przykład (I.6):
Pełnia Bożego objawienia, dotycząca wszystkiego, co jest istotne dla Jego własnej chwały, jest albo bezpośrednio przedstawiona, albo też może zostać w sposób naturalny wywiedziona z Pisma. Niczego do Pisma Świętego dodać nie można, czy miałoby się to opierać na ponownym objawieniu Ducha, czy też na ludzkiej tradycji. (…)1
Podsumowanie i wnioski
Posiadanie wyznania wiary jest praktycznym wyrazem tego, że Bóg dał prawo do interpretowania Pisma Kościołowi jako wspólnocie. Kiedy pojawiły się pierwsze poważne problemy doktrynalne, zebrał się sobór Jerozolimski, na którym apostołowie i starsi wspólnie wypracowali ich rozwiązanie (Dz 15). Od początku też we wspólnotach chrześcijańskich istniała pewna struktura autorytetu i szczególne powołanie do wykładania Słowa Bożego (Hbr 13:7; Dz 6:2-4). W dzisiejszym indywidualistycznym świecie jesteśmy przyzwyczajeni do tego, żeby samodzielnie decydować o tym, w co wierzymy. Jednak wiara chrześcijańska nie zależy od naszej samodzielnej decyzji, nie musi być też na nowo ustalana przez każde pokolenie. Przyznanie wspólnocie Kościoła prawa do ustalenia obowiązującej każdego wiernego doktryny oraz wsłuchanie się w głos naszych przodków w wierze może wymagać pokory. Ale może też przynieść błogosławione owoce w postaci pogłębienia naszej teologii i większej jedności we wspólnocie.
- Westminsterskie wyznanie wiary, I.6, [online], [dostęp: 13 lutego 2020], Dostępny w internecie: < https://www.kosciolzbawiciela.pl/pl/resources/>.
