Pięć lekcji z Księgi Estery

W ostatnich miesiącach miałem przywilej głosić kazania z Księgi Estery¹. Przygotowując kazania wielokrotnie rozmyślałem nad tym, że jest to bardzo fascynująca, ale też bardzo dziwna księga. Jako jedyna w całym Piśmie Świętym ani razu nie wspomina o Bogu. Nie wspomina też wprost o przymierzu, świątyni lub ofiarach. Nikt w tej księdze się nie modli. Głównymi bohaterami są Żydzi, którzy żyją po wydaniu edyktu króla Cyrusa, który pozwalał im na powrót do ziemi obiecanej. Oni jednak postanowili pozostać na wygnaniu. To wszystko tak bardzo frapowało redaktorów starożytnego greckiego przekładu Księgi Estery, że zdecydowali się dodać do księgi modlitwy Estery i Mordechaja oraz bezpośrednie odwołania do Boga.   

Pozornie zatem Księga Estery wydaje się odstawać od przesłania reszty Pisma Świętego. Jednak kiedy przyjrzymy się jej bliżej, odkryjemy, że jej wyrafinowana struktura literacka skrywa głębokie religijne przesłanie. W tym wpisie chciałbym przedstawić pięć lekcji, które możemy wyciągnąć z Księgi Estery. 

Lekcja 1.: Bóg panuje nad historią

Księga Estery konfrontuje ze sobą dwie fundamentalnie sprzeczne wizje historii. Wedle jednej z nich historią rządzi siła przeznaczenia. Główny antagonista — Haman — planując zagładę Żydów, rzuca losy (hbr. purim), żeby zapytać bogów, który dzień będzie najbardziej pomyślny dla ziszczenia jego knowań. W miarę biegu wydarzeń okazuje się jednak, że wszystkie zamysły Hamana spełzają na niczym. Głównym motywem księgi jest odwrócenie biegu wydarzeń. Kiedy Haman chce powiesić Mordechaja, zamiast tego musi go uczcić. Szubienica przygotowana dla Mordechaja staje się szubienicą dla Hamana. Dzień wyznaczony na zagładę Żydów staje się dniem ich tryumfu. Chociaż Bóg nie jest nigdzie wspomniany wprost, to przesłaniem Księgi Estery jest to, że jego opatrzność panuje nad historią. Historia nie jest kierowana przez pogańskich bogów lub ślepy los, ale przez dobrego Jedynego Boga.  

Lekcja 2.: Bóg jest wierny swoim obietnicom

Chociaż Księga Estery nie wspomina wprost o Bożym przymierzu i obietnicach, to myślę, iż jej pierwotni odbiorcy odczytywali ją jako odpowiedź na pytanie, czy Bóg dalej pozostaje wierny swojemu przymierzu pomimo wygnania. W czasach, o których mówi ta księga, jedynie część Żydów powróciła do ziemi obiecanej. Reszta żyła rozproszona na wygnaniu. Natomiast ci spośród Żydów, którzy powrócili z wygnania, wciąż żyli pod panowaniem obcych mocarstw. To wszystko rodziło pytania o Boże obietnice oraz przymierze. Czy Bóg nadal jest im wierny? Czy one nadal obowiązują? 

Księga Estery opisuje niegodziwy plan Hamana, który miał przynieść zagładę narodowi żydowskiemu. Jednak powodzenie tego planu oznaczałoby nie tylko tragedię jednego narodu, ale też zniweczenie Bożych obietnic. Gdyby zamysł Hamana się ziścił, Mesjasz nigdy nie narodziłby się w rodzie Dawida, a ludzkość nigdy nie byłaby błogosławiona w potomstwie Abrahama. Księga Estery mówi nam, że Bóg zawsze pozostaje wierny przymierzom, które zawiera. 

Lekcja 3.: Bóg działa przez zwyczajne wydarzenia

Inną znamienną cechą Księgi Estery jest to, iż nie ma w niej żadnych ponadnaturalnych wydarzeń. Nie wspomina ona o żadnym oczywistym cudzie — wszystko, co ma w niej miejsce, można wyjaśnić w sposób naturalny. A jednak to, jak te wszystkie wydarzenia splatają się w jedną całość, wskazuje na Bożą kontrolę nad nimi. Cudowność nie polega na charakterze samych zajść, ale na tym, jak niezwykle zbiegają się w całość. Nieoczekiwany splot okoliczności wynosi Esterę na tron. Bezsenna noc króla Achaszwerosza doprowadza do tego, że przypomina sobie zasługi Mordechaja akurat wtedy, kiedy Haman zamierza poprosić o jego głowę. Księga ta przypomina nam zatem, że Bóg działa poprzez codzienne i pozornie zwyczajne wydarzenia. Nie musimy doświadczać cudów, żeby móc powiedzieć, iż doświadczamy Bożego działania. 

Lekcja 4.: Bóg używa niedoskonałych ludzi

Narrator w Księdze Estery konsekwentnie unika oceniania bohaterów. Trudno jednak uciec przed myślą, że nie są to kryształowe postacie. Estera i Mordechaj nie wydają się być szczególnie pobożni. Estera zostaje królową na skutek konkursu na to, która młoda kobieta najlepiej zaspokoi pogańskiego króla w sypialni. Kiedy już dostaje się na dwór, za radą Mordechaja zataja swoją tożsamość i prawdopodobnie przyjmuje pogański styl życia. Kontrastuje to z postawą Daniela i jego trzech towarzyszy, którzy pomimo wiążącego się z tym ryzyka odmówili jedzenia niekoszernego mięsa. Wreszcie pod koniec księgi Estera prosi króla, żeby pozwolił Żydom w Suzie zebrać się także kolejnego dnia, aby wytracić swoich nieprzyjaciół. O ile pierwszego dnia Żydzi działali w samoobronie przeciwko swoim nieprzyjaciołom, to wydaje się, iż przedłużenie rzezi o kolejny dzień było niepotrzebne. Wrogowie Żydów mogli zgodnie z dekretem Hamana atakować ich jedynie przez jeden dzień. Nasuwa się zatem pytanie, czy ta prośba Estery nie była wątpliwa moralnie.

Pomimo tych wątpliwości co do charakteru głównych postaci, bezspornie Bóg używa ich w tej księdze, żeby uratować swój lud i zapewnić realizację swoich obietnic. Możemy zatem czerpać z niej zachętę, iż chociaż grzeszymy i upadamy, to Bóg może nas używać dla swojej chwały.    

Lekcja 5.: Bóg jest naszym działem

Księga Estery mówi o ustanowieniu święta Purim, które ma upamiętniać opisane w niej wydarzenia: 

Mordochaj spisał te wydarzenia i rozesłał listy do wszystkich Żydów, którzy mieszkali we wszystkich prowincjach króla Achaszwerosza, bliskich i dalekich, nakazując im, aby co roku czternasty i piętnasty dzień miesiąca Adar obchodzili jako dni, w których Żydzi oswobodzili się od swoich nieprzyjaciół, i miesiąc, który dla nich zmienił się ze smutku w wesele i z żałoby w święto, aby uczynili te dni dniami uczty i wesela i posyłali przyjaciołom jedzenie, a ubogim dary.

Estery 9:20–22²

Dary z jedzenia, które Żydzi mają przesyłać sobie nawzajem, to po hebrajsku manot. To samo słowo pojawia się w Psalmie 16:5 jako część dziedzictwa:

PAN jest częścią mojego dziedzictwa

i kielichem moim

– mój los jest w Twoich rękach. 

Psalm 16:5³

Mana to część lub porcja. Czasem coś, co zostaje przydzielone w drodze losowania, jak na przykład działy poszczególnych plemion w ziemi obiecanej. Psalm 16:5 mówi nam, że nasz los jest w rękach Boga i Bóg jest naszym dziedzictwem, które ów los wyznacza. Również Księga Estery przypomina nam, że nasz los zależy od Boga. Żydzi mieli sobie przesyłać wydzielone porcje jedzenia na pamiątkę tego, że chociaż Haman rzucił los dla ich zagłady, to Bóg obrócił to ku ich dobru. My również powinniśmy pamiętać, że naszym prawdziwym dziedzictwem jest społeczność z Bogiem. 

1. Całą serię kazań można znaleźć na kanale Parafii Ewangelicko-Prezbiteriańskiej Odkupiciela w serwisie YouTube.
2. Biblia Ekumeniczna to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu z Księgami Deuterokanonicznymi. Warszawa 2016. Wersja elektroniczna. 
3. Tamże