Ewangeliczny, ewangelicki, czy ewangelikalny? (cz. 2/3)
Skąd się wzięło słowo “ewangelikalny”?
Mniej więcej od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku w polskim użyciu zadomowiło się zapożyczone z angielskiego słowo “ewangelikalny”. Mamy zatem Ewangelikalną Wyższą Szkołę Teologiczną, profesor Zieliński pisze studium specyfiki religijnej protestantyzmu ewangelikalnego, wydawnictwo Credo wydaje książkę Ewangelikalizm polski wobec wyzwań współczesności. Czym jednak jest ewangelikalizm i czy jest synonimem tego co określa się jako “ewangeliczne chrześcijaństwo”? Zanim spróbuję odpowiedzieć na to pytanie, przyjrzyjmy się wpierw znaczeniu i historii źródłowego angielskiego słowa evangelical.
Podobnie jak polskie słowa “ewangelicki” czy “ewangeliczny” ostatecznie wywodzi się ono od greckiego słowa euangelion (εὐαγγέλιον) oznaczającego Ewangelię, dobrą nowinę. W polu semantycznym angielskiego słowa evangelical znajduje się więc także, podobnie jak w przypadku polskiego “ewangeliczny”, szersze znaczenie odnoszący się do Ewangelii 1. Słowo to zyskuje jednak począwszy od XVI wieku węższe znaczenie i oznacza protestanta ogólnie lub bardziej szczegółowo luteranina2. Słownik oksfordzki notuje dalej, że około XVIII wieku słowo to zaczyna być utożsamiane z nurtem w protestantyzmie akcentującym takie prawdy jak zbawienie wyłącznie przez wiarę, wyłączny autorytet Pisma Świętego, symboliczną interpretację sakramentów oraz całkowite zepsucie ludzkiej natury. Innymi słowy zaczyna wyróżniać kalwinistyczne, niskokościelne środowiska w Kościele Anglikańskim oraz chrześcijan z Kościołów wolnych (tj. nienależących do Kościoła państwowego). Na zmianę w użyciu tego słowa ma też wpływ przebudzenie metodystyczne – pierwotnie odnoszony do kalwinistów termin szybko zostaje rozszerzony na metodystów.
We współczesnej angielszczyźnie mamy do czynienia z nieco schizofreniczną sytuacją współistnienia różnych znaczeń słowa evangelical. Z jednej strony wciąż bywa ono używane w swoim historycznym sensie będącym ekwiwalentem słowa „protestant”. Przykładem może być nazwa największej amerykańskiej denominacji luterańskiej – Evangelical Lutheran Church in America. Użyte w takim sensie, słowo to nie implikuje konserwatyzmu teologicznego czy społecznego – wystarczy powiedzieć, że wspomniany Kościół ordynuje osoby żyjące w związkach homoseksualnych. Jednak kiedy mówi się dziś o ewangelikałach, najczęściej odnosi się to do nurtu wewnątrz protestantyzmu wyodrębnionego przez dwa wydarzenia historyczne. Pierwszym były osiemnastowieczne ruchy przebudzeniowe w Wielkiej Brytanii i Ameryce, które doprowadziły do powstania nowych wyznań (np. metodyzmu) oraz miały duży wpływ na pobożność części chrześcijan pozostających w już istniejących Kściołach. Drugim był spór pomiędzy zwolennikami “progresywnej” teologii a konserwatystami, który przetoczył się przez amerykańskie Kościoły w XX wieku. Ewangelikałowie w tym późniejszym znaczeniu charakteryzują się konserwatywnymi przekonaniami teologicznymi takimi jak nacisk na nieomylność Pisma Świętego oraz zbawienie jedynie przez wiarę. W swojej pobożności kładą nacisk na potrzebę osobistej wiary, która często rozumiana jest jako przeżycie nawrócenia. Trudno jednak jednoznacznie powiązać tak rozumiany ewangelikalizm z konkretnymi Kościołami czy wyznaniami, ponieważ podziały często biegną w poprzek denominacji, czego świetnym przykładem jest Kościół Anglikański mający parafie ewangelikalne, progresywne oraz anglokatolickie. Amerykańskie National Association of Evangelicals zrzesza Kościoły z tak różnych tradycji jak zielonoświątkowa (Assemblies of God USA), reformowana (Christian Reformed Church in North America), prezbiteriańska (Presbyterian Church in America), metodystyczno-wesleyańska (Free Methodist Church in North America), baptystyczna (Baptist General Conference) czy luterańska (Conservative Lutheran Association).
Język polski nie jest oczywiście jedynym językiem, który zapożyczył słowo evangelical z angielskiego. Ciekawym przykładem jest jego funkcjonowanie w języku niemieckim, w którym w połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku weszło do użycia słowo evangelikal 3. Co ciekawe wcześniej w języku angielskim używano słowa evangelical do tłumaczenia niemieckiego evangelisch np. Evangelische Kirche in Deutschland oddaje się po angielsku jako Evangelical Church in Germany. Słowo evangelikal odnosi się dziś w języku niemieckim do środowisk wewnątrz Kościołów państwowych dawniej określanych jako “pietystyczne” oraz tak zwanych Kościołów wolnych (nie-państwowych)4.
Patrząc na historię pojęcia ewangelikalizm w języku angielskim i niemieckim, można dojść do wniosku, że (poza bardziej pierwotnym znaczeniem równoznacznym protestantyzmowi) niesie ono ze sobą dwojakie znaczenie. Po pierwsze wskazuje na duchowość o charakterze pietystycznym i przebudzeniowym. Po drugie wskazuje na pewien protestancki konserwatyzm teologiczny, chociaż w tym aspekcie nie jest jednoznaczne i obejmuje bardzo szerokie spektrum poglądów. Konserwatyzm środowisk określających się jako ewangelikalne ulega pewnej dewaluacji, o czym świadczy coraz powszechniejsza akceptacja ordynacji kobiet na pastorów.
